ارتفاعات متعدد , آبهای معدنی فراوان, دریاچه های کوچک و بزرگ, دشت وجلگه های وسیع و شرایط آن وهوایی مساعد و مطلوب , همگی نشان از قابلیت ها و استعدادهای طبیعی منطقه برای جلب مشتاقان و علاقه مندان طبیعت دارد

● جاذبه های توریستی مشکین شهر

جاذبه های توریستی منطقه مشکین شهر شامل جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی است. ارتفاعات متعدد، آبهای معدنی فراوان، دریاچه های کوچک و بزرگ، دشت وجلگه های وسیع و شرایط آن وهوایی مساعد و مطلوب، همگی نشان از قابلیت ها و استعدادهای طبیعی منطقه برای جلب مشتاقان و علاقه مندان طبیعت دارد.

کوه معروف «سلطان ساوالان» با ارتفاع 4811 متر از سطح دریا، عظمت خاصی به منطقه بخشیده است. این کوه با یخچال های عظیم از منظر ورزش کوهنوردی و یخچال نوردی، یکی از کوههای مطرح در سطح جهان است و هرسال و بویژه در فصل تابستان هزاران علاقه مند از اقصی نقاط ایران و جهان به این کوهستان روی می آورند و از مواهب طبیعی آن بهره مند می شوند.

آبهای معدنی گوناگون یکی از مهم ترین جاذبه های توریستی این منطقه به شمار می آید. وجود هشت چشمه آب معدنی که حاوی آبهای گوگردی، کربناته، سولفوره، بی کربناته، کلروره، آشامیدنی گازدار و آشامیدنی بدون گاز است، برای کشوری که قدرش را بداند به اندازه ذخایر نفتی اهمیت دارد. این چشمه ها خواص درمانی فراوان دارد. این منطقه به لحاظ تعدد چشمه های معدنی نه تنها در سطح ایران، بلکه درسطح جهان نیز بی نظیر است.

کوهستان سبلان موهبت های طبیعی خود را سخاوتمندانه به ساکنان پیرامونش ارزانی داشته است. به سبب فراوانی و سهولت دستیابی به آب دشتهای اطراف، سبلان از دیرباز شاهد و جایگاه مدنیت های بسیار مهم درطول تاریخ بوده است. وجود آثار و شواهد متعدد از ادوار مختلف تاریخ، از هزاره های قبل از میلاد مسیح تا ظهور اسلام، هریک از شهرهای منطقه را به دوران اشکانیان و ساسانیان و پیش از آن پیوند می دهد.

یادمان های تاریخی برجای مانده در منطقه سبلان، جلوه یی دیگر از توان و استعداد بالقوه آن در جذب توریست و رونق گردشگری در این خطه باستانی بشمار می آید.

درشهرستان مشکین شهر آثار تاریخی فراوانی موجود است که از آن میان می توان به قلعه کهنه و سوروشگن داش (سنگ نبشته شاپور دوم ساسانی)شهرستان مشکین شهر از آثار باستانی منطقه است.

آنچه از جاذبه های طبیعی و تاریخی منطقه سبلان بیان شد، چنان می نماید که این منطقه قابلیت های بسیار و توان بالقوه فروان برای سرمایه گذاری در فعالیت های توریستی و تفریحی دارد و ضرورت شناخت دقیق و شناساندن پدیده های منحصر به فرد آن به جهانگردان بدیهی به نظر می رسد.

● آثار تاریخی مشکین شهر

سنگ نوشته شاپور دوم ساسانی در حاشیه شرقی شهر واقع شده است ابعادش 110 در 230 سانتی متر است و به خط پهلوی ساسانی بوده است که در سال337 میلادی به دستور نرس هرمزد والی این نواحی نوشته شده است هم اینک چیزی از این نوشته ها باقی نمانده است.

قلعه ارشق در 60 کیلو متری شمال شهر واقع شده است گویا در عهد اشکانیان و ساسانیان قلعه ای نظامی بوده است.

مقبره شیخ حیدر برج بلندی است در مرکز شهر و امنسوب به شیخ حیدر، پدر شاه اسماعیل اول می باشد. مقبره یاد شده به شکل برج مدور و با ارتفاع 18/5 متر و قطر 10/5 می باشد. این بنا از خارج با کاشی های فیروزه ای رنگ به آیات 27 - 28 و 29 سوره فتح و همچنین لفظ «جَل جلالُهُ» ر اشکال مختلف و با خط کوفی بنایی مزین گشته است.

در مورد قدمت بنا و تاریخی احداث آن اظهارات گوناگونی ابراز شده است که «دونالد ویلبر» معتقد است این بنا از آثار قرن 7 و 8 ه.ق.است و در دوره صفویه به تکمیل و تزئینات کاشی کاری آن همت گماشته اند. با توجه به تخریب کتیبه به جای مانده مقبره که تاکنون هیچ سند و مدرکی مبنی بر تاریخ دقیق احداث این بنادر دست نبوده. اخیرا توسط آقای قوچانی، کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور کتیبه موجود بر سر در ورودی این برج بازخوانی شده که آن را به سال 731 ه.ق. یعنی دوره حکومت ابوسعید بهادرخان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت می دهند.

در سال 1380 طرح سامان دهی حریم مقبره در هیئت دولت به تصویب رسید. این طرح شامل دو مرحله کلی است، مرحله اول شامل بازسازی کتیبه های فروریخته و مرمت بنای تاریخی و مرحله دوم ساماندهی اطراف این اثر می باشد.

لازم به یادآوری است مقبره شیخ حیدر در تاریخ 18 تیرماه 1311 ه.ش. تحت شماره 184 جزو آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه قهقهه در دهستان یافت از دهستان های بخش مرادلو و در نزدیک روستای کنچوبه و قره آغاج بوده و در فاصله 75 کیلومتری شمال مشکین شهر قرار دارد. قلعه قهقهه در منطقه قره داغ و با ارتفاع تقریبی 2500 متر از سطح دریا، دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است. دور تا دور قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است.

وقایع و حوادثی که مورخین در مورد قلعه قهقهه ذکر کرده اند بیشتر مربوط به دوران صفویه است اما این بدان معنی نیست که قلعه در دوره صفویه ساخته شده است. طبق تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می رسد.

از سال 1380 با همت مدیران میراث فرهنگی استان و میراث فرهنگی شهرستان در جهت احیاء و مرمت قلعه گام های مؤثری برداشته شده که اصلاح مسیر صعود به قلعه و مرمت سر در ورودی آن از جمله این اقدامات اساسی و حفاظتی است.

کاوش های باستان شناختی قلعه جهت دسترسی به پلان تاسیسات درون قلعه و مرمت برج ها و باروهای دفاعی آن از جمله برنامه های آتی میراث فرهنگی است.

راه ورودی این قلعه از ضلع شمالی آن می باشد که به عنوان یک قلعه نظامی مطرح بوده است.

در دو طرف دروازه ورودی دو برج قرار دارد. عرض در ورودی 5/2 متر است و از جنس سنگ و آجر با طاق هلالی شکل که هنوز هم پابرجاست.

در ضلع شمالی قلعه در داخل خیاوچای (باغ نوروز)سنگ نبشته ای موجود است که بر روی آن تاریخ 347 م. (هفتمین ماه از بیست و هفتمین سال از سلطنت شاپوردوم)نقش بسته است. این کتیبه اولین سنگ نبشته دوران ساسانی کشف شده در آذربایجان است.

بنا به نوشته این سنگ نبشته، قلعه کهنه (کهنه قالا)به دستور نرسه هرمز، حکمران محلی منطقه مشکین شهر ساخته شده و شش سال به طول انجامیده و چندین دوره تعمیرات در آن صورت گرفته که آخرین تعمیر این قلعه در دوران زندیه می باشد.

به گفته «محمدعلی مخلصی» در کتاب «فهرست بناهای تاریخی آذربایجان» اشیای سفالی و مفرغ به دست آمده از این قلعه در ضلع شمال غربی و پای دیوار قلعه مربوط به دوره های پیش از ساسانیان می باشد.

طول ضلع شمالی قلعه 95 متر و ضلع جنوبی آن 115 متر می باشد. قلعه از 4 دیوار خشتی و چندین برجک تشکیل شده است که قطر دیوار آن 1 متر می باشد.

● سایر آثار تاریخی منطقه مشکین شهر:

▪ دیو قالاسی در 5 کیلومتری روستای کویج

▪ روستای تاریخی انار و قبرستان تاریخی آن

▪ قلعه قشلاق زاخور در 50 کیلو متری شمال شهر

▪ مقبره سید سلیمان در روستای فخرآباد

▪ مقبره سید جعفر در روستای انار

▪ مفبره سید ابراهیم در شهر لاهرود

▪ شهر یری در نزدیکی روستای پیرازمیان

▪ شهر باستانی اورامی در شمال شهر

▪ قلعه ایلانلی داغ

▪ قبرستان تاریخی اونار

▪ قبرستان تاریخی ارباب کندی

▪ حمام عدل

▪ غارهای تاریخی لاهرود

▪ تاریخی دوجاق

▪ قبرستان تاریخی تنگ

▪ آثار انسان های ماقبل تاریخ

▪ کاروانسرای قانلی بولاغ

▪ سنگ افراشته های اُنار

▪ چنار کهنسال اُنار

● آبگرمهای معدنی مشکین شهر

این شهرستان دارای هشت چشمه معدنی است که به فاصله تقریبی 19 کیلومتری مشکین شهر قرار دارند. این چشمه ها عبارت اند از:

1)چشمه آبگرم قینرجه

2)چشمه آبگرم قوتورسوئی

3)چشمه آبگرم ایلاندو

4)چشمه آبگرم شابیل

5)چشمه آبگرم دوبدو (دودو)

6)چشمه آبگرم موئیل

7)چشمه آبگرم آق سو

8)چشمه آبگرم ملک سوئی

▪ چشمه آبگرم قینرجه:

این چشمه در جنوب مشکین شهر و به فاصله تقریبی 15کیلومتری آن واقع شده است. به سبب گرمای زیاد، آب چشمه رابا مقداری آب سرد رودخانه می آمیزند و در حوضچه ای برای استحمام مورد استفاده قرار می دهند.

آب چشمه در ردیف آب های معدنی کلرورسدیک یا کلرور هیپوتونیک و گازدار و خیلی گرم و داغ است. استفاده از این آب برای درمان لنفاتیسم، راشی تیسم، بیماری های زنانه، روماتیسم های مزمن سودمند است و نیز صفرا آور و زیاد کننده ترشحات دهان و معده است. به خاطر دمای بالای آب چشمه، به عنوان تسکین دهنده، ضدتورم، ضد درد، تسهیل کننده عمل تنفس و اتساع عروق سطحی بدن مورد استفاده قرار می گیرد.

▪ چشمه آبگرم قوتورسوئی:

این چشمه یکی از مشهورترین چشمه های مشکین شهر و دامنه سرسبز سبلان است که در 25 کیلومتری جنوب لاهرود و 48 کیلومتری جنوب مشکین شهر واقع شده است. درجه حرارت آب در حوض و نزدیک مظهر چشمه، 41 درجه است.

آب این چشمه، در گروه آب های معدنی سولفاته کلسیک و سدیک و گوگرددار گرم قرار دارد. این چشمه در درمان بیماری های روماتیسمی و پوستی مورد استفاده قرار می گیرد. آب این چشمه روی بیماری های مجاری تنفسی، برونشیت های مزمن همراه یا بدون آسم، سرفه های تشنجی، تشنجهای عضلا نی، جوش های بدن و آماس و دردهای مفصلی اثر مفید و موثر دارد.

چشمه قوتور سوئی که در حقیقت از لحاظ درمانی نگین چشمه های سبلان محسوب می شود به علت داشتن مقدار زیادی گاز SH2 و حرارت حدود 38 درجه سانتیگراد جایگاه محسوسی در میان تمام چشمه های سبلان دارد. در منابع بین المللی کنگره های هیدرولوژی در اروپا بارها روی اثر گاز SH2 که از لحاظ علمی ثابت شده تاکید می شود.

در حالیکه اثر کاتیون ها و آنیون ها و مواد معدنی در سایر چشمه ها که فاقد گاز مزبور هستند هنوز از نظر علمی مورد بحث است بنا بر این با استناد به عصاره کنگره های تشکیل شده اثر گاز SH2 در بدن ثابت شده و بطور خلاصه به این ترتیب است که گاز SH2 پس از حدود 40 ثانیه یعنی کمتر از یک دقیقه به مقدار زیاد در پوست بدن انسان جذب می شود و نفوذ می کند.

(مشاهده عینی آن سرخی خیلی زیاد استفاده کنندگان از چشمه آب معدنی قوتور سوئی است که پس از چند دقیقه در پوست و بدن استفاده کنندگان مشاهده می گردد)و این به علت نفوذ گاز SH2 و متعاقب آن باز شدن مویرگ ها و عروق زیر پوست می باشد که در اصطلاح پزشکی آن را گشادگی رگ ها (Vasodilation)می گویند در اثر این عمل پر خونی زیاد در زیر پوست ایجاد شده ودر اطراف مفصل ها از جمله مفصل های ستون فقرات زانو شانه ها خون بشدت جریان پیدا نموده و بطور خلاصه اثر درمانی خود را به علت جریان شدید خون در این نواحی که قبلا کم بوده ایجاد می نماید و نهایتا در مفصل ها ایجاد کم دردی و یا بی دردی می کند.

این خلاصه ای از اثر اولیه گاز SH2 است که این گاز پس از نفوذ در پوست در سلول های ایمنی مسئول دفاع بدن اثر گذاشته و در سیستم ایمنی بدن که وظایف آن به عهده گلبول های سفید است دخالت نموده و نهایتا پس از استفاده های متعدد از آب گازداربه مدت سه هفته سیستم ایمنی نیز تغییراتی حاصل نموده و این خود باعث بهبودی بعضی از اشکال رماتیسمی می شود.

▪ چشمه آبگرم ایلاندو:

در فاصله 11 کیلومتری جنوب مشکین شهر از زمین می جوشد. آب چشمه ایلاندو از نوع آب های معدنی کلروسولفاته بیکربناته کلسیک گازدار و گرم است. به خاطر دمای بالای آب، تسکین دهنده دردهای عمومی بدن و تقویت کننده حالت عمومی بدن و نیز تمدد اعصاب است و نیز به موجب داشتن بیکربنات و سولفات می توان از آن برای درمان بیماری های جلدی، دردهای روماتیسمی مزمن، بیماری های تنفسی و گوارشی، بیماری های زنانه استفاده کرد.

▪ چشمه آبگرم شابیل:

این چشمه در27 کیلومتری لاهرود و در چند کیلومتری آبگرم قوتورسوئی و در پای تپه ای واقع شده است. دمای آب در مظهر چشمه 48 درجه سانتی گراد است. ظاهر آب زلال، کمی ترش مزه، بی رنگ و نیز کمی بودار است. آب این چشمه، در ردیف آب های معدنی اسید بیکربنات یا بیکربناته سدیک قرار دارد. به خاطر وجود مقدار زیادی اسید کربنیک، از آب آن برای درمان بیماری های حرکتی، عصبی (درمان پادرد و کمر درد)استفاده می شود.

پارک جنگلی در جنوب شرقی شهر واقع شده است و جاده ای اسفالته به طول 3 کیلومتر دارد در روزهای تعطیل محل گردش و تفریح ساکنان بومی و مسافران است

شیروان دره سی در 30 کیلو متری جنوب شرقی مشکین شهر و درارتفاع 2200 متری واقع شده است مساحتش بالغ بر 75 کیلو مترمربع است و محل زندگی حیوانات وحشی و پرندگان می باشد همچنین دارای صخره ها و غارهای دیدنی است محل اصلی ورود به دره در 5 کیلو متری پائین آبگرم معدنی شابیل قرار دارد و برای ورود به آن باید از کنار آبشاری با ارتفاع 40 متر به سمت پائین صخره نوردی کرد آبشارهای دوقلوی شیروان دره در نوع خود بی نظیر است.

▪ زیستگاه هوشنگ میدانی و قره گؤل

نام اصلیش اشک میدانی است که یادگار اشکانیان در جنگ با رومیان است. گویا محل ییلاق لشکر اشکانیان بوده است. بنا بر روایات این میدان، محل جنگ بابک با اعراب بوده است

این میدان , منطقه ای مسطح است که در دامنه شمال غربی سبلان به ارتفاع 2725 متر از سطح دریا واقع شده است. تالاب قره گؤل نیز به قطر تخمینی 300 متر در قسمت شمال غربی دامنه های هرم و جنوب شرقی زیستگاه هوشنگ قرار دارد. حیوانات و پرندگان وحشی در هوشنگ میدانی و تالاب قره گؤل متنوع اند.

▪ زیستگاه تنبق مشکین شهر

این زیستگاه در شمال غرب مشگین شهر واقع شده است و 18 کیلومتر با آن فاصله دارد. در حدود 70 کیلومتر مربع مساحت دارد و محل زیست کل و بز , خوک , خرگوش , گرگ و کبک است. این منطقه در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا قرار گرفته است.

▪ زیستگاه ارباب کندی

این زیستگاه در 42 کیلومتری شمال شرق مشگین شهر و 55 کیلومتری شمال غرب اردبیل واقع شده است , 70 کیلومتر مربع وسعت دارد و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا قرار گرفته است. کل و بز , خوک , گرگ , روباه , خرگوش , کبک و مرغابی از جمله وحوشی هستند که این منطقه را مامن زیست خود ساخته اند.

▪ زیستگاه موویل

این زیستگاه در جنوب مشگین شهر و در غرب کوههای هرم سبلان واقع است.ارتفاع این منطقه از سطح دریا 3200 متر است. در این زیستگاه , قوچ و میش ارمنی , کل و بز از نوع سفید طوقدار , کبک دری , خرس قهوه ای و خاکستری , گرگ , خوک , خرگوش , انواع پرندگان شکاری و لاشخور زندگی می کنند.

زیستگاه شیروان دره سی مشکین شهر

”شیروان دره سی “ زیستگاهی است که در 20 کیلومتری جنوب شرق مشگین شهر قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 2200 متر و مساحت آن 75 کیلومتر مربع برآورد شده است.زیستگاه ” شیروان دره سی “ , محل زندگی دایمی وحوش مانند: کل وبز , خوک , روباه , گرگ , قوچ و میش ارمنی , خرگوش , کبک , کبک دری, قمری , فاخته و شماری از پرندگان مهاجر است.

▪ زیستگاه حاجی لو

▪ سایر گردشگاههای مشکین شهر

دامنه های سبلان، آیقار، موئیل، ساربانلار، هرم داغی و.

● کوه ساوالان یا سبلان (سولطان ساوالان)

رشته کوه سبلان در جنوب شرقی شهرستان مشکین شهر و در فاصله 25 کیلو متری آن واقع شده است. ارتفاع بلندترین نقطه آن با نام سلطان ساوالان 4811 متر می باشد. سلطان ساوالان پس از دماوند معروفترین کوه ایران است که دریاچه ای زیبا در قله آن وجود دارد. سبلان با رودها، یخچالهای دائمی و طبیعت بکر، نمونه ای است از هنر بی همتای خلاق آن.این کوه بنا به راوایات محل عبادت زرتشت، پیامبر ایران باستان، و جولانگاه بابک خرمدین بوده است

کوهستان عظیم وآتش فشان سبلان که به زبان آذری ساوالان خوانده می شود از کوه های متعدد بلندی چون صائین، نرمیق، قوشه داغ، و… تشکیل شده است. دامنه های این کوهستان در بخش مرکزی از چهارسو به شهرستان های مشکین شهر و اهر در شمال، تبریز در مغرب، سراب درجنوب و اردبیل در شرق مشرف می باشد.

سبلان به شکل مخروط زیبائی است و دهانه آتش فشان خاموش آن در حال حاضر به صورت دریاچه ای در آمده است. اطراف این دریاچه در تمام سال پوشیده از برف و یخ است.

قله اصلی یا آتش فشان آن به نام "سلطان ساوالان" بلندترین نقطه آذربایجان و پس از دماوند بلندترین قله ایران است. کوهستان ساوالان از کانون های مهم آبگیر دائمی رودهای آذربایجان می باشد. دامنه های شمالی آن به دره رود قره سو و اهرچایی و دامنه های جنوبی آن به شاخه ها ی آجی چای منتهی می گردد.

بنابراین سبلان بخش عمده ای از آب های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تامین می کند در دامنه های سبلان چشمه های فراوان آب گرم وآب سرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی، شابیل، قوتورسویی و.که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین شهر وگردشگران قرار می گیرد. در بالای قله سبلان حفره ای وجود دارد که دهانه آتش فشان سبلان بوده است و امروزه به صورت دریاچه ای در فصل گرم ظاهر می شود

● صنایع دستی مشکین شهر

ـ فرش کله قوچی و کناره با شهرت جهانی

ـ قالی ابریشمی

ـ جاجیم، گلیم و پالاز که به صورت سنتی توسط زنان ودختران روستایی و عشایری بافته می شود

ـ ورنی که در سالهای اخیر توجه تجار داخلی و خارجی رابه خود جلب کرده است

● سوغات های مشکین شهر

ـ عسل سبلان

ـ فراورده های دامی

ـ خشکبار

ـ سیب

ـ هلو

ـ انگور